Tổng Hợp Khác Biệt Giữa VAS Và IFRS – Phần 1

Từ năm 2000 đến 2005, Việt Nam đã ban hành 26 Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS). Tuy nhiên, sau hơn 10 năm mà VAS chưa được sửa đổi, bổ sung, các hạn chế của nó đã rõ rệt hơn. Bài viết này sẽ giới thiệu sự khác biệt giữa các Chuẩn mực VAS hiện tại và Chuẩn mực IFRS liên quan đến Hàng tồn kho, Tài sản cố định hữu hình/vô hình và Bất động sản đầu tư.

Chuẩn Mực Kế Toán Hàng Tồn Kho (VAS 02 Và IAS 2)

Hiện nay, Việt Nam đã ban hành Chuẩn mực kế toán số 02 – Hàng tồn kho (VAS 02) tương đương với Chuẩn mực kế toán quốc tế về hàng tồn kho (IAS 2).

Sự khác biệt chính giữa VAS 02 và IAS 2 nằm ở phạm vi áp dụng. Cụ thể, IAS 2 loại trừ khỏi phạm vi áp dụng các công cụ tài chính, tài sản sinh học và các sản phẩm nông nghiệp tại thời điểm thu hoạch (tuân thủ Chuẩn mực về Nông nghiệp - IAS 41).

Trái lại, VAS 02 không có loại trừ nào về phạm vi áp dụng, vì vậy, những tài sản có đặc thù riêng như đã đề cập không được điều chỉnh và không phản ánh đúng bản chất, dẫn đến việc không có căn cứ để xác định giá trị cho chúng.

Cụ thể, việc không loại trừ các công cụ tài chính phái sinh ra khỏi phạm vi Chuẩn mực không phù hợp với các hợp đồng mua, bán sử dụng công cụ phái sinh (như hợp đồng tương lai, thỏa thuận kỳ hạn hoặc quyền chọn), không thể phản ánh hết các khoản lãi, lỗ phát sinh từ hợp đồng cũng như không phù hợp với các mô hình kế toán sử dụng công cụ phái sinh cho mục đích phòng ngừa rủi ro.

Đối với tài sản sinh học từ các hoạt động nông nghiệp như cây trồng, vật nuôi và các sản phẩm chưa qua chế biến thu được từ tài sản sinh học (thịt, hoa màu, gỗ, mủ cao su...) cần được xác định theo giá trị hợp lý trừ chi phí bán ước tính tại thời điểm thu hoạch, tuân thủ thông lệ quốc tế, thay vì được phản ánh như các loại hàng hóa khác.

Chuẩn Mực Kế Toán Tài Sản Cố Định Hữu Hình (VAS 03 Và IAS 16)

So với VAS 03, IAS 16 có một số điểm khác biệt sau đây:

  1. Phạm vi áp dụng:

IAS 16 không áp dụng cho Tài sản sinh học trong hoạt động nông nghiệp và TSCĐ hữu hình được phân loại là tài sản dài hạn nắm giữ để bán.

Việt Nam vẫn áp dụng VAS 03 cho các tài sản này, dẫn đến việc không phản ánh đúng bản chất và đặc thù. Trong một số trường hợp, TSCĐ hữu hình được phân loại là tài sản dài hạn nắm giữ để bán trong điều kiện hoạt động không liên tục, khi doanh nghiệp không dự kiến tiếp tục hoạt động và tài sản sẵn sàng để bán. Điều này làm việc áp dụng các nguyên tắc kế toán của TSCĐ hữu hình không còn phù hợp.

Việt Nam kế toán đất đai là TSCĐ vô hình, trong khi IAS 16 xem đất đai là TSCĐ hữu hình. Điều này làm phân loại tài sản đất tại Việt Nam chưa nhất quán.

Việc ghi nhận, đánh giá và xác định giá trị các khoáng sản và nguồn tài nguyên không thể tái tạo như dầu, khí tự nhiên có đặc thù riêng. Vì vậy, cần có Chuẩn mực kế toán riêng (IFRS 6) để điều chỉnh các hoạt động khai thác tài nguyên khoáng sản.

  2. Nguyên giá TSCĐ hữu hình

VAS 03 chưa bao gồm các khoản ước tính ban đầu của chi phí phá hủy, điều chuyển tài sản, hoàn trả mặt bằng và khôi phục hiện trạng khi mua tài sản, trong khi IAS 16 quy định phải tính vào nguyên giá TSCĐ hữu hình.

Những khoản ước tính ban đầu này phát sinh khi mua hoặc sử dụng tài sản, thường liên quan đến các nghĩa vụ pháp lý không thể tránh khỏi vào cuối vòng đời tài sản. Ví dụ, các tập đoàn khai thác than phải hoàn nguyên môi trường sau khi khai thác, tập đoàn dầu khí có trách nhiệm thu dọn mỏ sau khi khai thác dầu ngoài khơi. Nếu không tính trước chi phí này vào nguyên giá TSCĐ và khấu hao dần, doanh nghiệp sẽ không đủ nguồn lực để trang trải, gây ra những rủi ro tài chính trong tương lai.

  3. Xác định giá trị sau ghi nhận ban đầu

Theo IAS 16, TSCĐ hữu hình của doanh nghiệp có thể được ghi nhận và trình bày theo mô hình giá gốc hoặc mô hình đánh giá lại. Tuy nhiên, VAS 03 hiện chỉ quy định ghi nhận và trình bày TSCĐ hữu hình theo mô hình giá gốc, và chưa hướng dẫn về việc ghi nhận và trình bày theo mô hình đánh giá lại, trừ khi có các trường hợp cổ phần hóa, góp vốn, giải thể, chia tách, sáp nhập.

Chúng ta đều biết TSCĐ có giá trị và giá trị sử dụng. Trong một số trường hợp, giá trị của TSCĐ có thể rất khác biệt so với giá trị sử dụng, và nếu TSCĐ luôn được ghi nhận theo giá gốc trừ khấu hao, thì có thể không phản ánh đúng năng lực của doanh nghiệp.

Vì vậy, nếu TSCĐ luôn chỉ được ghi nhận theo mô hình giá gốc mà không xem xét đánh giá lại, thì trong những trường hợp này, báo cáo tài chính không thể cung cấp thông tin hữu ích cho người sử dụng để đánh giá và đưa ra quyết định phù hợp với thực tiễn.

  4. Giảm giá trị tài sản

VAS 03 hiện chưa đề cập đến việc ghi nhận tổn thất do suy giảm giá trị TSCĐ hữu hình. Thiếu quy định này tạo rủi ro lớn cho doanh nghiệp vì trong một số tình huống, giá trị còn lại của TSCĐ có thể cao hơn rất nhiều so với giá trị có thể thu hồi, dẫn đến tình trạng doanh nghiệp rỗng ruột nhưng sổ sách vẫn phản ánh tài sản, gây ra lãi giả - lỗ thật.

Ngoài ra, việc chưa quy định ghi nhận tổn thất tài sản là vi phạm một trong các nguyên tắc kế toán cơ bản là tài sản không được ghi cao hơn giá trị có thể thu hồi, vi phạm nguyên tắc thận trọng của kế toán.

Chuẩn Mực Kế Toán Tài Sản Cố Định Vô Hình (IAS 38 Và VAS 04)

So với VAS 04, IAS 38 có một số điểm khác biệt sau đây:

  1. Phạm vi áp dụng của chuẩn mực

IAS 38 loại trừ các tài sản thăm dò và khai thác tài nguyên khoáng sản, các chi tiêu về việc thăm dò hoặc phát triển và khai thác khoáng sản, dầu, khí và các nguồn tài nguyên không tái sinh tương tự khác vì đã được áp dụng theo IFRS 6.

Trong khi đó VAS 04 không có quy định việc loại trừ áp dụng do Việt Nam chưa ban hành Chuẩn mực riêng cho hoạt động thăm dò và đánh giá tài nguyên khoáng sản vốn có những đặc thù về mặt xác định trữ lượng và giá trị.

  2. Phân loại quyền sử dụng đất

Như đã diễn giải tại phần TSCĐ hữu hình, quyền sử dụng đất đang được coi là TSCĐ vô hình trong khi thông lệ quốc tế coi đất là TSCĐ hữu hình.

  3. Xác định giá trị sau ghi nhận ban đầu

IAS 38 cho phép sử dụng mô hình giá gốc hoặc mô hình đánh giá lại sau khi ghi nhận ban đầu.

Theo VAS 04, chỉ có mô hình giá gốc được sử dụng để ghi nhận (gồm nguyên giá, giá trị hao mòn lũy kế và giá trị còn lại của tài sản cố định), tổn thất do sụt giảm giá trị không được ghi nhận do không áp dụng mô hình đánh giá lại sau ghi nhận ban đầu. Trong bối cảnh cách mạng công nghệ 4.0, sự thay đổi trong công nghệ diễn ra rất nhanh chóng nên việc không áp dụng mô hình đánh giá lại đối với một số tài sản sử dụng công nghệ cao làm cho báo cáo tài chính mất đi sự trung thực, hợp lý.

  4.Thời gian khấu hao

Theo VAS 04, tài sản cố định vô hình được ghi nhận theo quy định phải được phân bổ theo thời gian sử dụng hữu ích không quá 20 năm, trừ khi có bằng chứng thuyết phục rằng thời gian sử dụng hơn 20 năm là phù hợp.

Đồng thời VAS 04 cũng quy định rõ một số chi phí trước hoạt động của doanh nghiệp như chi phí liên quan đến việc thành lập doanh nghiệp, các hoạt động đào tạo, quảng cáo, nghiên cứu và di dời cơ sở kinh doanh được phép hoãn lại sẽ được ghi nhận và phân bổ dần vào báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh tối đa không quá 3 năm.

Chuẩn Mực Kế Toán Về Bất Động Sản Đầu Tư (Ias 40 Và Vas 05)

So với VAS 05, IAS 40 có điểm khác biệt chính về mô hình xác định giá trị như sau: IAS 40 cho phép doanh nghiệp được quyền tự đánh giá lại bất động sản đầu tư theo giá trị hợp lý còn VAS 05 chỉ cho phép ghi nhận bất động sản đầu tư theo giá gốc.

Điều này làm cho báo cáo tài chính doanh nghiệp Việt Nam kém trung thực do một trong các mục đích nắm giữ bất động sản đầu tư là chờ tăng giá, nếu không được đánh giá lại thường xuyên thì không phản ánh đúng giá trị thực của loại tài sản này.

Công Ty Kiểm Toán Việt Úc

Kiểm toán Việt Úc là đơn vị chuyên nghiệp, cung cấp các dịch vụ kiểm toán, dịch vụ thuế, dịch vụ tư vấn doanh nghiệp tại Việt Nam và nước ngoài. Kiểm toán Việt Úc hội tụ các chuyên gia nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính và kiểm toán bao gồm các CPA Việt Nam, CPA Úc, và các nhân sự cấp cao từ Big4 như PwC, Deloitte...